دولت در پرداخت یارانه جدید به بن بست می‌خورد

به گزارش پول نیوز، افزایش قیمت بنزین، درست در زمانی اتفاق افتاد که رئیس جمهور در سفر اخیر به کرمان گفته بود نمی داند دو سوم بودجه کشور را از کجا تامین کند. البته در همان روزها دولت موضوع کمک معیشتی به 18 میلیون خانوار یا 60 میلیون نفر را به صورت سر بسته و مبهم مطرح کرد.

پول نیوز، به منظورتحلیل دقیق این که دورنمای افزایش قیمت ها چه خواهد بود، با دکتر مرتضی افقه، اقتصاددان و استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه شهید چمران اهواز گفت و گو کرده است.

این اقتصاددان اعتقاد دارد که با تداوم روندهای فعلی، ماجرای افزایش قیمت کالاها هیچوقت خاتمه پیدا نمی کند و همواره این افزایش ها وجود خواهد داشت تا ناکارآمدی های مجریان و مدیران را پوشش دهد.

***** شما این گفت و گو را در دو قسمت می خوانید.

*در روزهای بعد از افزایش قیمت بنزین، برخی اعتراضات شکل گرفت و تخریب اموال دولتی و عمومی در شهرهای مختلف از جمله اهواز اتفاق افتاد. بعضی جامعه شناسان اعتقاد دارند در هر جامعه ای حتماً یک تعداد ناراضی وجود دارند. برخی اقتصاددانان ایرانی هم می گویند مردم هزینه مدیریت اشتباه دولت را می پردازند. 

آقای دکتر افقه، با توجه به این که به عنوان استاد دانشگاه و اقتصاددان در شهر اهواز حضور دارید، نکات اولیه ای که شما در مورد وقایع اخیر بخواهید بگویید چه نکاتی هست؟

-من هم این وضع را ناشی از بی تدبیری هایی که نه فقط در دولت بلکه در همه سطوح و نظام تصمیم گیری در سه دهه اخیر داشته ایم، می بینم. اگر همین روند را ادامه دهیم نهایتاً با این مشکلات، مواجه خواهیم شد.

به طور کلی، در ایران دو نوع تفکر کلاسیکی یا نئوکلاسیکی اقتصاددانان و کسانی که مخالف این نظریه هستند وجود دارد. دولت ها بین دو نوع تفکر به صورت نوسانی، در حرکت بوده اند. البته بیش تر، تفکر اقتصاددان های نئوکلاسیک، چربیده است.

اقتصاددان های نئوکلاسیک، عمدتاً روی افزایش قیمت ها یا به باور خودشان واقعی کردن قیمت بعضی خدمات دولتی یا نرخ ارز تاکید کرده اند.

واقعیت این است که حرف خوب و مناسبی است. اما به شرط این که تاکید به سمت این برود که همه روندها، واقعی شود. واقعیت این است که نظام تصمیم گیری ما، معمولاً به سمتی است که هزینه تولید در کشور بالا باشد.

یعنی نظام انتصاب مدیران و نظام انتخاب کارکنان دولت، معمولاً نه بر اساس شایستگی بلکه بر اساس روابط حزبی یا فامیلی یا ترکیبی از شاخص های ظاهری است.

*جامعه شناسان می گویند چون نمی شود جامعه ایده آل شکل بگیرد و نارضایتی در همه جوامع وجود دارد. آیا باید بپذیریم که بر این اساس و به صورت طبیعی، نارضایتی ها در همه جوامع وجود دارد و جامعه ما هم از این قضایا مستثنا نیست و البته در وقایع اخیر، بنزین عامل این اتفاق شده؟

- بین نارضایتی ها در کشور ما و بسیاری از کشورهای در حال توسعه خیلی تفاوت هست و نارضایتی هایی که در کشورهای پیشرفته وجود دارد. هم ماهیت آنها و هم کمیّت نارضایتی ها، تفاوت دارد.

بنابراین، هر کدام را باید جداگانه تحلیل کنیم. بله، در همه جا نارضایتی وجود دارد ولی این که به صورت روند مستمر ادامه داشته باشد و همیشه جامعه منتظر یک تنش و آشوب و تحول باشد، در کشورهای پیشرفته نمی بینیم.

*منظورتان از ماهیت و کمیّت دقیقاً چه هست؟

-به لحاظ ماهیت یعنی این که در کشورمان، نظام تصمیم گیری هزینه زا است و بر اساس کارایی اقتصادی نیست. اصلاً کارایی اقتصادی، شاخصه اصلی نیست. معمولاً انتخاب و انتصاب مدیران از بین دوستان، آشنایان و هم حزبی ها انجام می شود و نتیجه این وضع، بهره وری پایین خدمات دولت است.

بهره وری خدمات پایین دولت یعنی پُر هزینه کردن تولید کالای دولتی و بخش خصوصی. نتیجه این می شود که همیشه مردم باید هزینه ناکارآمدی این نظام مدیریتی را بدهند.

در کشورهای پیشرفته اما؛ ماهیت به این صورت است که امکان دارد یک اشتباه، باعث ایجاد کمبود شود ولی در آن کشورها، آن اشتباه به سرعت اصلاح می شود. به دلیل این که نظام تصمیم گیری، کارآمد است و سازمان منطقی دارد و این به لحاظ ماهیت است.

اما درباره کمیّت هم می توان گفت معمولاً تعداد تنش ها و تواترشان یا حتی آمادگی برای ایجاد تنش، بین کشورهای در حال توسعه و کشورهای پیشرفته، تفاوت وجود دارد. معمولاً هم این مقدار صدمه ایجاد نمی شود. اینهمه توقف در فعالیت ها ایجاد نمی شود و بر فعالیت های دیگر تاثیر نمی گذارد.

همچنین ناامیدی در سرمایه گذاران ایجاد نمی کن و ریسک سرمایه گذاری را بالا نمی برد. بنابراین، مجموعه عوامل خیلی متفاوت است و قابل مقایسه نیست.

*قبل از این که در کشور ما، محدودیت سراسری اینترنت اتفاق بیفتد، برخی از فعالان سیاسی ایرانی مقیم خارج از کشور، مردم ایران را به ایجاد ناامنی در داخل ایران تحریک و تشویق می کردند.

آن نارضایتی موجود در جامعه چگونه است و این نوع تشویق و تحریک کردن چطور باید بررسی شود؟

-متاسفانه باید بگویم بسترهایی که ما در داخل کشور فراهم کرده ایم، بی اعتنایی که به خواست ها و  نیازهای مردم انجام داده ایم، بی تدبیری هایی که باعث شده این حجم بیکاری، نابرابری و فقر افزایش پیدا کند، بستر اعتراض را فراهم می کند.

خارجی ها چه ایرانی های مقیم خارج از کشور که مخالف نظام هستند یا حتی کشورهایی که مخالف نظام هستند، این بستر را به خوبی آماده دیدند. همیشه منتظر یک فرصت بودند که اهداف خود را دنبال کنند.

ما باید به گونه ای رفتار کنیم که آنها نتوانند از این موقعیت ها استفاده کنند. کسانی که شورش های کور، بدون هدف و پُر هزینه را به کشور تحمیل می کنند، جوانان بیکاری هستند که به راحتی توسط برخی افراد فریب می خورند و هیجانی می شوند.

شما به تخریب در اهواز اشاره کردید. ما یک منطقه محروم در شهر اهواز داشتیم که با یک تدبیر خوب، همه افراد را شاغل کردند. به نظرم شهرداری یا حتی اداره اطلاعات، در زمینه اشتغال افراد این منطقه دخیل بودند.

منطقه اهواز یعنی لشکر آباد که قبلاً یکی از ناامن ترین مناطق اهواز بود، الان در همین شرایط امن ترین منطقه اهواز است. به خاطر این که اغلب جوانان این منطقه شاغل هستند.

*به نظرتان ایجاد شغل و اشتغال، ارتباط مستقیم دارد با امنیت و ناامن نشدن جامعه و برقراری امنیت؟

-بدون هیچ تردید این ارتباط وجود دارد. ما هر چقدر بتوانیم دغدغه های مردم را کمتر کنیم، امنیت بیشتری خواهیم داشت. اصلاً نبود دغدغه یعنی امنیت.

*ایجاد شغل و ثروت برای افراد چقدر تاثیر دارد در این که در نهایت افراد، محافظه کار شوند و اقدامات رادیکال و تخریبی انجام ندهند و آیا مطالعاتی در کشور ما یا در کشورهای دیگر در این زمینه انجام شده است؟

-این رابطه، کاملاً تایید شده است. یعنی رابطه بین نبود فقر و کاهش بزهکاری ها از جمله همین ناآرامی ها. وقتی که در جوانان و حتی در همه سنین، نیازها به طور نسبی تامین شده باشد انگیزه ای برای این که زندگی خودشان و دیگران را به هم بزنند، باقی نمی ماند.

فقط می ماند افرادی که به لحاظ روحی و روانی، دچار مشکل هستند. آن افراد را با نیروهای کمتر و هزینه های کمتر، میتوان کنترل یا محدود یا زندانی کرد و نیاز به اینهمه زندان هم نیست.

هیچ تردیدی وجود ندارد که اگر شغل ایجاد کنیم و افراد را مشغول کنیم و نیازها و دغدغه های مردم را رفع کنیم، نارضایتی به حداقل می رسد. شغل هم، یک عامل است و خودش می تواند بقیه دغدغه های افراد را از بین ببرد.

*به امن بودن یک محله خاص اهواز اشاره کردید. در سایر مناطق اهواز که بعد ازاعلام افزایش قیمت بنزین، تخریب اتفاق افتاده و مثلا نرده وسط بلوار را از جا کنده بودند. شما که در اهواز حضور دارید وضعیت بقیه مناطق اهواز چگونه بود؟

-عمدتاً حاشیه های شهر، درگیر این اتفاقات شدند. برای مثال در ماهشهر هم، باز در حواشی شهر این نوع اتفاقات رخ داده است. در ماهشهر، یک نابرابری شدید وجود دارد. آن هم به خاطر وجود شرکت های پتروشیمی بسیار ثروتمند و رفاه بسیار برجسته ای است که برای کارکنان خودشان ایجاد می کنند.

به فاصله 100 یا 200 متر از این شرکت های پتروشیمی، روستاهایی هستند که از کمترین امکانات برخوردارند. همین نابرابری و تبعیض، همیشه زمینه را برای ایجاد تنش و ناآرامی فراهم کرده است.

متاسفانه در روزهای گذشته نیز همین نابرابری ها باعث تنش های جدیدی در حاشیه شهر و مناطق محروم اهواز شده است.

***ادامه دارد...