بر 21 سال بهره وری نیروی کار، چه گذشت؟

پول نیوز - بهره وری دیدگاهی فکری است که همواره سعی دارد آنچه را که در حال حاضر وجود دارد، بهبود بخشد. براساس این دیدگاه، بهبود بهره وری مستلزم تلاش در راه انطباق فعالیت های اقتصادی با شرایطی که دائما در حال تغییر است می باشد. در این راستا به کارگیری ابزارها و شیوه های جدید ضروری است. مفهوم بهره وری، به دست آوردن حداکثر بازدهی ممکن از نیروی کار، زمین، انرژی، ماشین آلات و سرمایه است یا کسب بیشترین ارزش افزوده از عوامل تولید است.

با توجه به رشد جمعیت و افزایش نیازها و خواسته های جامعه، افزایش تولید امری اجتناب ناپذیر است. از سوی دیگر با توجه به اینکه دستیابی به نرخ های بالای رشد اقتصادی از طریق افزایش سطح کمی عوامل تولید به دلیل محدودیت و کمیابی امری امکان ناپذیر است، باید به دنبال راهی بود که باصرفه ترین و بهترین وجه استفاده از منابع کمیاب را تضمین نماید که این امر در بهبود بهره وری تجلی می یابد.

در این بین می خواهیم به سراغ بهره وری نیروی کار برویم. بهره وری نیروی کار بیانگر متوسط تولید به ازای هر واحد نیروی کار است سرمایه سرانه، کیفیت شاغلین از نظر تحصیلات و مهارت و دستمزدهای واقعی به عنوان عوامل درونی و سیاست های دولت، تغییرات ساختاری و قوانین و مقررات (به‌ویژه قانون کار و قانون استخدام کشوری) به عنوان عوامل بیرونی موثر بر بهره وری نیروی کار محسوب می شوند.

بر این اساس، شاخص بهره وری نیروی کار طی سال های 1375-1386با نوسان های جزئی از روند صعودی برخوردار بوده است و متوسط رشد سالانه آن طی سه سال آخر برنامه دوم توسعه و برنامه سوم توسعه به ترتیب معادل 0.3- و 2/2 درصد بوده است. شاخص مذکور در سه سال اول اجرایی برنامه چهارم توسعه، به طور متوسط سالانه 2.8 درصد افزایش و بهبود یافت.

سطح بهره وری نیروی کار در سال 1386به قیمت های ثابت سال پایه 1376برابر 23455 هزار ریال به ازای هر نفر23.5 میلیون ریال بود که نسبت به سال 1375بطور متوسط رشدی معادل 1.7درصد داشت. درصد شاغلان دارای آموزش عالی از9.6 درصد در ابتدای دوره به 16.6 درصد در انتهای دوره افزایش یافت. بدین ترتیب سرمایه انسانی در ارتقای سطح بهره‌وری کل نقش مثبتی داشت.

در ادامه بر اساس آخرین گزارش منتشر شده از سوی این سازمان در تابستان سال 97، شاخص بهره وری نیروی کار طی سال های برنامه چهارم توسعه دارای متوسط رشد 3.4 درصدی بوده است. با توجه به آمارهای منتشر شده توسط مرکز آمار ایران، تعداد کل شاغلان در اقتصاد ایران در سال 1396برابر با 23378613نفر بوده که نسبت به سال 1384 رشد 13.4 درصدی داشته است و متوسط رشد سالانه تعداد شاغلان طی دوره 1391-1384 تقریبا در آن دوره برابر صفر بوده است، در نتیجه تمام رشد 13.4 درصدی تعداد شاغلان طي دوره 1396-1391رخ داده بود.

با وجود رشد تعداد شاغلان در این دوره، رشد شاخص بهره وری نیروی کار طی برنامه پنجم توسعه تقریبا صفر بوده که نشان می دهد متناسب با افزایش نیروی کار، تولید ناخالص داخلی نیز افزایش داشته است. به بیان دقیق تر، متوسط رشد سالانه تعداد شاغلان و تولید ناخالص داخلی طی این دوره 1.5 درصد بود.

امروز باید با توجه به بیکاری 12.1 درصدی و با توجه به گزارش منتشر شده از سوی سازمان ملی آمار و حجم مهاجرت نخبگان از وضعیت بهره وری نیروی کار و درصد شاغلان دارای آموزش عالی باید از سارمان بهره وری و مسئولین سطوح کلان پرسید که بهره وری  در این شرایط چه نقشی بازی می کند و چگونه بر اوضاع بازار کار تاثیر داشته است؟ البته که افزایش شاخص بهره وری نیروی کار، فقط ناشی از افزایش کارآیی نیروی کار نمی باشد، بلکه پیشرفت تکنولوژی و ارتقای سرمایه انسانی نیز می تواند به ارتقای بهره وری نیروی کار منجر شده شود. حالا باید منتظر بمانیم تا ارزیابی این سازمان از اوضاع بازار کار و میزان بهره وری در سال 98 بررسی شود به امید آن که وضعیت بهره وری در شرایط تحریم و کمیابی منابع، دست کم برای نیروی کار بهتر شده باشد.