گسترش جذب گردشگر با روش های علمی در منطقه آزاد قشم

اهمیت جزایر به لحاظ منحصر به فرد بودن آن‌ها و محصور بودن توسط آب‌ها، جذابیتی برای توریست است. از آنجا که اکوتوریسم بیان علاقه مندی انسان به ظاهر طبیعی و جاذبه‌های ذاتی آن است، که در سال‌های اخیر با صنعتی شدن جوامع، پیشرفت صنعت، حمل و نقل و نیازمندی به گذران اوقات و فراغت برای کاهش فشار روانی، با استقبال چشمگیری روبه رو شده است.

بهره برداری از گردشگری در مناطق مستعد و دارای جاذبه­ های طبیعی سبب شکل گیری صنعت گردشگری بر پایه طبیعت یا اکوتوریسم شده که در بهبود وضعیت این مناطق سهم قابل توجهی داشته است. ایران سرزمینی با شرایط اقلیمی متنوع و آثار و چشم انداز‌های طبیعی بکر، زیبا و منحصر به فرد است؛ بنابراین ایران از نظر منابع طبیعی جزو ۱۰ کشور برتر دنیاست که می‌تواند از اثرات حاصل از گردشگری در کاهش مشکلات بیکاری و درآمد اقتصادی بهره­مند شود، اما با توجه به آمار‌های موجود ایران از این فرصت بهره کافی را نبرده است. به طوری که تنها در میان کشور‌های اسلامی رتبه دهم را داراست

انجام فعالیت‌های گردشگری که مشاغل گوناگونی را هم به دنبال دارد در هر کشوری به عنوان بخشی از فعالیت‌های اقتصادی، در کنار بخش‌های صنعت و کشاورزی موجب رونق و پیشرفت اجتماعی-اقتصادی آن کشور می‌گردد. اکوتوریسم وسیله‌ای برای تحقق اهداف پایداری توسعه می‌باشد,، زیرا راهکار‌های مشابهی را برای رفع مشکلات فعلی ارایه می‌دهد. ایران یکی از پرجاذبه‌ترین کشور‌های جهان است که از لحاظ تنوع اقلیمی و آثار باستانی و تمدنی در رده کشور‌های برتر جهان است,، اما متاسفانه از لحاظ جذب اکوتوریسم و درامد حاصل از آن دارای جایگاه شایسته‌ای نیست.

با برنامه ریزی منسجم و سیستمی می‌توان کشور را از رکود اقتصادی و وابستگی به نفت نجات داد و زمینه را برای اشتغال بیشتر و حفظ ذخایر و منابع ملی آماده نمود، این در حالی است که اکوتوریسم بالاترین کارایی و اثر بخشی در استفاده از توانایی‌های طبیعی و فرهنگی را دارد که در عین استفاده کارامد و ایجاد زمینه برای اشتغال و درامد زایی کمترین تاثیر منفی را بر محیط زیست وارد میکند و ابزاری مناسب برای توسعه متوازن به ویژه در کشور‌های در حال توسعه می‌باشد. گرایش و حمایت ساکنان یکی از مولفه‌های کلیدی در رویکرد توسعه پایدار گردشگری محسوب می‌شود. ورود گردشگران به هر منطقه منجر به ایجاد اشتغال در سطح کلان شده که زمینه را برای توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مهیا می‌نماید.

توسعه جزیره قشم (روستا‌ها و شهر‌های جزیره قشم) که از جنبه اکوتوریسمی از حساسیت خاصی در همه ابعاد اکولوژیک، اقتصادی و سیاسی برخوردار است، این جزیره بزرگترین جزیره ایرانی خلیج فارس است که نزدیکترین آنان به ساحل نیز می‌باشد. توسعه پایدار جزیره با توجه به ماهیت جزیره‌ای بودن آن از نظر اکولوژیکی و حضور اکوسیستم‌های خاصی، چون جزایر مرجانی، جنگل‌های حرا و اراضی خاص و وسیع داخلی آن در کنار روند نابسامان توسعه گذشته، مستلزم دقت خاصی است که باید حتما بر شناخت دقیق وضعیت موجود از همه نظر، برنامه ریزی و مدیریتی مستمر از نظر محیط زیست مبتنی باشد.

توسعه پایدار گردشگری در قشم با ارتقای سطح علمی و افزایش نگاه تخصصی به صنعت توریسم را نیاز دارد و تعمیق روابط علمی با دانش بنیان ها در کشور این مسیر را هموار خواهد کرد.

با برداشتن گام هایی در جهت توسعه و افزایش سطح علمی جزیره قشم رسیدن به یک توسعه پایدار را امکان پذیر می کند.

ویژگی‌های جغرافیای طبیعی و انسانی جزیره قشم

زبان اصلی مردم: زبان مردم قشم مانند تمام مردمان ساکن بنادر و سواحل جنوبی کشور و در دیگر جزایر، فارس است و برای همه مردم خصوصاً مسافرانی که به جزیره مسافرت می‌نمایند قابل درک فهم است این زبان در بین مردمان بومی جزیره به زبان جزیرتی معروف است؛ زبان جزیرتی زبان آمیخه و دارای واژگانی برگرفته از زبان‌ها و گویش‌های ایرانی به ویژه گویش فارسی لار و گویش فارسی بندری در میناب و بندر عباس و برخی واژه‌های عربی آفریقایی، زنگباری، حبشی، هندی، انگلیسی، پرتغالی، است.


موقعیت جغرافیایی جزیره قشم

جزیره قشم: جزیره قشم بزرگترین جزیره خلیج فارس و از پرجمعیت‌ترین جزایر ایران است، این جزیره در گذشته، چون جزایر معروف هرموز و بحرین، اهمیت بسزایی کسب کرده و در حد خود از رونق و شکوفایی چشمگیری برخوردار شد جزیره قشم به دلیل قرار گرفتن در تنگه هرموز و گلوگاه خلیج فارس از موقعیت استراتژیک بسیار حساس برخوردار است که این امر تحولات سیاسی مهمی را برای این جزیره قشم رقم زده است.

جغرافیایی طبیعی قشم: جزیره قشم بین ۵۵ درجه ۱۵ دقیقه و ۳۸ ثانیه تا ۵۶ درجه ۱۶ دقیقه ۵۲ ثانیه طول شرقی و ۲۶ درجه ۳۲ دقیقه ۲۰ ثانیه تا ۲۷ درجه عرض شمالی واقع شده است و بلندی آن از سطح دریا حدود ۱۰ متراست.

این جزیره از شمال به بندر عباس، مرکز بخش خمیر و قسمتی از شهرستان بندر لنگه، از شمال شرقی به جزیر هرمز، شرق به جزیره لارک، از جنوب به جزیره هنگام و از جنوب غربی به جزیر تنب بزرگ وکوچک و ابوموسی محدود می­گردد.

طول جزیره حدود ۱۱۵ کیلومتر و پهنایش در پهنترین جا، از برآمدگی کرانه بندر لافت در بخش شمالی تا برآمدگی کرانه شیب دراز در بخش جنوبی جزیره، حدود ۳۵ کیلومتر ودر باریک‌ترین جا دماغه باسعید و حدود ۱۰ کیلومتر و مساحت تمامی جزیره ۱۶۲۸ کیلومتر است.

آب و هوای جزیره قشم: آب و هوای جزیره قشم همانند جزایردیگر فارس گرم مرطوب است و بارندگی در آن اتفاق می‌افتد. حداقل درجه حرارت ۷ درجه و حداکثر تا ۴۹ درجه سانتیگراد می­رسد. درجه حرارت هوا در مهر، آبان، آذر و دی تا حدودی قابل تحمل است و از ۸ بهمن ماه به بعد هوا تدریجاً رو به گرمی می­رود، به طوری که در تیرماه و مرداد ماه زندگی در جزیره مشکل و طاقت فرسا می‌شود.

بارندگی به ندرت در جزیره اتفاق می‌افتد و به همین دلیل باید اقیلم نواحی ساحلی جنوب را گرم و خشک به حساب آوریم. متوسط بارندگی درجزیره ۰۱/۲۹۹ میلیمتر محاسبه شده و پربارنترین ماه سال دی ماه ۳/۸۴ میلی متر بارندگی دارد. میانگین رطوبت نسبی جزیره حدود ۵۷/۶۷ درصد محاسبه شده است.

باد‌های جزیره قشم به زبان محلی دارای نام‌های مخصوص هستند که بدین شرح است.

۱) بادگاه ۲) نعشی (نشی) ۳) باد قوسی ۴) باد عیوقی ۵) باد سهیلی ۶) باد ایرانی ۷) باد عقربی ۸) باد فارسی ۹) باد شمال ۱۰) باد مطلعی ۱۱) باد بحری.

ناهمواری در جزیره قشم: ارتفاعات جزیره را تپه‌های میزی شکل روشن رنگی تشکیل می‌دهند که دامنه‌های آن‌ها بسیار سراشیب است در غرب این تپه و در پشت شهر قشم یک دشت کم ارتفاع (۱۳) کیلومتری در طول جزیره گسترده شده است در غرب این دشت تپه‌های میزی شکلی و جود دارند که به طرف رأس خارگور واقع در ۴۶ کیلومتری جنوب غربی جزیره از ارتفاع آن‌ها کم می‌شود یک قله سفید رنگ مخروطی شکل نیز به ارتفاع ۱۳۵ متر در شمال سوزا واقع است که به قله سفید مشهور است در پشت رشته تپه‌های ساحلی قله فینگر با ارتفاع ۲۷۹۵ متر و کوه بیسکو با ارتفاع ۲۹۴ متر در غرب کوه سفید واقع‌اند.

پوشش گیاهی و جانوری در جزیره قشم: موقعیت طبیعی اقلیمی و آب و هوایی و زمین‌های آهکی جزیره، خارک قشم را از داشتن پوشش گیاهی کافی محروم کرده است.

زمین‌های جزیره یا لخت و عریانند و یا پوشش گیاهی تنکی دارند پوشش گیاهی زمین‌های شمال و شمال شرقی و دشت توریان بیش از زمین‌های بخش‌های دیگر جزیره چشمگیر است. مهمترین پوشش گیاهی آن عبارت از درختان و درختچه‌های نواحی گرمسیری، چون خرما و کنار است، کنار دارای میو‌های شبیه به زالزالک است که از برگ آن سدر تهیه می‌شود و از چوب ان در ساخت لنج استفاده می‌نمایند.

پوشش گیاهی جزیره قشم با توجه به وسعت آن ناچیز است، ولی در مقام مقایسه با سایر جزایر قابل توجه است. خصوصاً در قسمت­های شمالی جزیره و در روستاها، درختان مثمر و غیر مثمر و درختان حرا (درختان دریایی) وجود دارد. بیشتر گیاهان این این منطقه از نوع گیاهان بومی از قبیل انبه، زیتون، گبریا سالام یا سامر، گز، کرت، نخل، کهور درخچه‌های حرا، خرزهره، پنیرک، ترشک، خرگ و ... است.

درختچه‌های حرا از ویژگی‌های اکوسیستم جزیره قشم است که در مناطق پراکنده­ای از تنگه هرموز به سمت شرق و اقیانوس هند در سواحل دریای عمان دیده می‌شود، نام علمی آن به نام دانشمند بزرگ ایرانی ابو علی سینا نام گذاری شده است، درختان حرا آب شور دریا را شیرین نموده و از آن تغذیه می‌نمایند. وسیع‌ترین قست جنگل‌های حرا در آب‌های بین لافت و بندر پل در شمال غربی جزیره قشم و در فاصله ۱۴۰ کیلومتری غرب بندر عباس قراردارند، درختچه­های حرا که ارتفاع آن گاهی به ۴ متر و قطر تنه آن تا ۳۰ سانتیمتر می‌رسد، دارای برگ‌های بیضوی شکل و کشیده با قائده انتهایی نسبتا باریک است (پاکدامن، ۱۳۶۴: ۹۱). ویژگی جالب دیگری که این درخت دارد و مانع از چیدن زیاده از حد و نگهداری آن شده، آن است که بنا به گزارش سازمان حفاظت محیط زیست، شاخ و برگ درختان حرا، چنان چه بیش از ۴۸ ساعت از نگهداری آن بگذرد قابل استفاده به عنوان خوراک دام نیست، همین ویژگی منجر گردیده تا گیاه، زمان لازم برای باسازی داشته باشد.

جغرافیای اقتصادی جزیره قشم: جغرافیایی اقتصادی خلیج فارس در ارتباط با اوضاع ژئوپولیتیک آن به خصوص در عصر حاضر اهمیت بیشتری یافته است و بر خلاف نظریه‌های گذشته که خلیج فارس را جز سرزمین‌های حاشیه‌ای به شمار می‌آورند. امروزه در نظریه‌های جدید به سرزمین محور تبدیل شده است، چرا که این مکان جغرافیایی در محل تلاقی محور‌های بزرگ ارتباطی زمینی که خاور دور را به افریقا و اورپا و هند متصل می‌کند قرار دارد.

۱) با تبدیل قشم به بندر آزاد تجاری در سال ۱۳۶۹ تحولات اقتصادی و تجاری مهم در این منطقه رقم خورده است کامل‌ترین نظری که تاکنون پیرامون انتخاب محلی بندر آزاده داده شده است، احتمالاً بررسی هیأت اعزامی سازمان برنامه در آن ماه سال ۱۳۴۹ است، این هیأت علاوه بر جزیره قشم بندر عباس را نیز به عنوان بندر آزاد پیشنهاد کرده است. جزیره قشم و بندر عباس به خوبی می‌تواند به صورت بنادر آزاد به منظور تأمین هدف زیر در آید.

الف) دریافت کالا از خارج و توزیع آن بین بنادر و جزایر خلیج فارس و شیخ نشین‌ها.

ب) ورود مواد اولیه و نیمه ساخته شده و تبدیل آن به کالا‌های مصرفی یا تولیدی برای صدور یا مصرف در منطقه و یا مصرف داخلی کشور.

۲) همچنین در محوطه مزبور می‌توان فروشگا‌هایی برای تأمین نیازمندی ملوانان کشتی‌ها و جهانگردان در نظر گرفت وازاین طریق به جلب توریست‌های خارجی نیز کمک کرد و منابع قابل توجهی ارز عاید کشور کرد.

معادن جزیره قشم: مهمترین معادن جزیره قشم معدن نمک، معدن گوگرد، نفت و گاز است.

ترکیب قومی: جامعه جزیره نشین قشم از گروه، مردم بومی و غیربومی مهاجر شکل گرفته است. مردم بومی جزیره ترکیبی از عرب و ایرانی و سیاه آفریقایی هستند، سدید السطنه درباره آمیختگی مردم جزیره می‌نویسد از ۳۰۰ تن مردم قشم ۱۰۰ خانوار ایرانی و بقیه عرب بودند. مردم غیربومی جزیره از جامعه‌ها و فرهنگ‌های گونا گون ایران و بیشتر از سواحل و بنادر و جزایر ایرانی خلیج فارس به قشم مهاجرت کرده‌اند، شمار اند کی از این گروه مهاجر غیر بومی نیز از سرزمین‌های عربی، آفریقایی و هندی آمد‌ه‌اند و با بومیان جزیره در هم آمیخته‌اند. تنوع قومی در جزیره قشم یک تقابل فرهنگی ـ زبانی نیز در میان گروه‌های قومی جزیره نشین پدید آورده است.

دین: دین و مذهب در جزیره قشم اکثر مردم جزیره بر مذهب اهل سنت و فرقه شافعی هستند. پرویز وجاروند در این باره می‌نویسد بیشتر ساکنان جزیره را شافعی مذهب‌ها تشکیل می‌دهند و شعیه‌ها در اقلیت هستند، ولی رابطه بسیار خوب و برادرانه‌ای بین آن‌ها وجود دارد تا جایی که از هم دختر می‌گیرند و ازدواج بین آن‌ها رواج دارد. در شهر قشم شعیه مذهب‌ها بیشتر در محله "فینی"سکونت دارند. ماه‌های محرم وسفر به عنوان ماه عزاداری برای همه مردم جزیره چه سنی و شیعه مذهب‌ها مورد احترام است و در این مدت ازدواج صورت نمی‌گیرد.


آداب و رسوم: آداب رسوم مردم جزیره قشم لارک، هنگام، از دیر باز یکسان بوده و کم‌تر تحت تاثیر فرهنگ‌های غربی خارجی قرار گرفته است.


مراسم مولودی خوانی: مردم قشم در سال چهار بار مولودی می‌خوانند. مولودی در مساجد برگزار می‌شود و از مراسم مذهبی است آنان روز تولد پیامبر اکرم (ص) شب معراج پیامبر عید قربان و فطر به این مراسم اختصاص می‌دهند.

مراسم زنبیل گردان: یکی دیگر از مراسم در این جزیره که این رسم در جزایر خلیج فارس به خصوص در جزیره قشم بسیار مرسوم است، اگر بچه در سن ۱۸ ماهگی یا دو سالگی به اصطلاح محلی پا نگرفت و راه نرود پدر و مادر بچه برای راه رفتن طفل یک روز بچه‌های همسایه را خبر می‌کنند و فرزند خودشان را در یک زنبیل که از پیش بافته شده قرار می‌دهند و او را به کودکان همسایه می‌سپارند تا زنیبل و بچه را حداقل تا در شش خانه ببرند.

گردشگری به عنوان ابزاری توانمند امروزه نقش غیر قابل انکاری در تغییر و شکل دهی محیط پیرامون دارد و می‌تواند جریان کار و فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی را هدایت و در این اثنا، با برنامه‌ریزی و مدیریت طلایی، سود سرشاری را عاید مناطق (اعم از شهر‌ها و روستاها) و دولت نماید.

جزیره قشم از مناطق مستعد و مناسب جهت بهره برداری در زمینه‌های مختلف سیاحتی، گردشگری و تفرج به شمار می‌آید. علیرغم این توانمندی‌های بالقوه، منطقه مورد مطالعه به تنهایی نمی‌تواند به عنوان کانون گردشگری قابل توجهی در گستره استان مطرح گردد. هرچند در حال حاضر، با توجه به وجود جاذبه‌های منحصر به فرد، چون جاذبه‌های چشم انداز طبیعی، معماری ویژه، صنایع دستی و سایر جاذبه‌های موجود در منطقه، مورد توجه گردشگران علاقمند است، اما در راستای توسعه پایدار و واقعی جزیره قشم و محرومیت زدایی توجه به موارد مطرح شده در برنامه ریزی و مدیریت آینده گردشگری قشم قابل تامل است. نتایج حاصل از تحقیق موید چند نکته اساسی است که در زیر به آن‌ها اشاره می‌­شود.